1. Cömertlik, Allah’a güvenmek, Allah’ın dediğine inanmak; cimrilik şeytana inanmak ve şeytanın dediğine aldanmaktır.
Bu dediğimin doğru olduğunu ispat eden delil şu âyet-i kerîmedir:
“Şeytan sizi (verirseniz) fakir olacaksınız diye korkutur ve size cimriliği emreder. Allah ise size (verene) katından bir mağfiret ve bir lütûf/bolluk va‘d ediyor. Allah (ihsânı) geniş olandır, her şeyi bilendir.”[1]
Şeytan, hem hayra engel olur hem de şerre sebep olmak ister. Fakirlikten korkan, Allah’ın va‘dine güvenmiyor, şeytanın tehdidine aldanıyor demektir. Veren kimse de Allah’ın va‘dine güveniyor demektir. Vermek ilâhî bağışlanma ve ilâhî lütfa erme isteğinin ifadesidir. Ayrıca vermek Allah’ın fazlının geniş olduğunu, Allah’ın her şeyi bilerek emrettiğini tasdik etmenin bir ifadesidir.
2. Cömertlik, insanı dünya ve âhiret zengini kılar, cimrilik dünya ve âhiret fakiri kılar:
Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur:
“Hatırlayın ki Rabbiniz size: “Eğer şükrederseniz, elbette size (nimetimi) artıracağım ve eğer nankörlük ederseniz hiç şüphesiz azabım çok şiddetlidir!” diye bildirmişti.”[2]
Zekât ve sadaka, malın şükrüdür. Yani zekât ve sadaka vererek şükrederseniz mutlaka artıracağım demektir. Cimrilik, nankörlüktür ki cimrilik ederseniz azap edeceğim demektir.
3. Cömertlik kalbi ve malı temizleyici, cimrilik malın kalpte put olma tehlikesine ve malın kirli kalmasına razı olmak demektir:
Allah Teâlâ, Peygamber Efendimiz’in (s.a.v) şahsında İslam devlet başkanına hitaben şöyle emretmiştir:
“Onların mallarından sadaka (zekât) al; bununla onları(n kalplerini ve mallarını) temizlersin, onları artırıp yüceltirsin. Ve onlar için dua et. Çünkü senin duan onlar için sükûnettir (onları yatıştırır). Allah işitendir, bilendir.”[3]
Arapçada maddî temizliğe tathîr, manevi temizliğe tezkiye denir. Ayrıca tezkiyenin diğer bir manası da artış manasındadır. Özetle mana şu olur: Zekât, maldaki maddî temizliği, kalpteki mal sevginin manevî kirinin temizlenmesini ve malın artışını sağlar.
4. Cömertlik gıpta edilmeye layık bir özellik, cimrilik nice günahlara sevk eden çok çirkin bir özelliktir:
Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur:
“Sadece şu iki kimseye gıpta edilir: (Birincisi) Allah’ın kendisine mal verip de o malı Hak uğrunda sarf etmeye muvaffak kıldığı kimse; (İkincisi) Allah, kendisine hikmet/ilim ve irfan verip de, o hikmet gereği hükmeden ve onu başkasına da öğreten kimsedir.”[4]
Cimrilik ve cimriliğin şiddetli olanına şuh/açgözlülük denir. Nice günahlara sevk eden bir özelliği vardır. Zira cimriliğin tedavisi olmazsa, kişiyi nice günahlara sevk eder. Bunu bildiren âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîf şudur:
“Kim nefsinin cimriliğinden/açgözlülüğünden korunursa, işte onlar kurtulanlardır.”[5]
“Zulümden sakının. Çünkü zulüm, kıyamet gününde zâlime zifiri karanlık olacaktır. Cimrilikten de sakının. Çünkü cimrilik sizden öncekileri helâk etmiş, onları birbirinin haksız yere kanlarını dökmeye, haramlarını helal saymaya sevketmiştir.”[6]
Cömertlik, zenginle fakir arasında köprü kurmayı sağlar; cimrilik ise köprüleri yıkar, her türlü gayr-ı meşru işlere sevk eder.
5. Cömertlik, meleğin duasına, cimrilik bedduasına sebeptir:
Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s) şöyle buyurmuştur:
“Her sabah iki melek iner. Biri:
-Ya Rabb! Cömertlik edene malının karşılığını (halef) ver, der. Diğeri de:
-Ya Rabb! Cimrilik edenin malını telef et, diye dua eder.”[7]
Meleğin duası da bedduası da reddolmaz, kabul edilir. Meleğin bedduasını değil de duasını almak istiyorsak cömertlik edip infak edelim! Cimrilik etmek ise bedduasını istiyorum demektir.
Cimrilik hakkında söylenen güzel sözler:
“Şu dört şey devam ettiği müddetçe din ve dünya dimdik ayakta durur:
1. Zenginler cimrilik etmedikleri müddetçe,
2. Âlimler bildikleri ile amel ettikleri müddetçe,
3. Cahiller bilmedikleri konularda kibirlenmedikleri müddetçe,
4. Fakirler âhiretlerini dünyaları karşılığında satmadıkları müddetçe.” Hz. Ali (r.a)
“Ey âdemoğlu, şaşıyorum sana! Kendi arzularının yerine gelmesi için israf olarak harcıyorsun da bir dirhem ile Rabbinin rızasını kazanmakta cimrilik ediyorsun.” Hasan-ı Basrî (r.a)
“Cimri öyle bir kimsedir ki, dünyada fakir gibi yaşar, âhirette zengin gibi hesap verir.” Hz. Ali (r.a)
Abdullah b. Mes‘ûd’a (r.a), “Akıllı kimdir?” diye sorulunca şöyle cevap vermiştir: “Akıllı kişi, malını güve düşmeyecek, hırsız almayacak yerde saklayandır yani Allah yolunda harcayandır.”
“Dünyalık sana yöneldiği zaman sen de vermesini bil. Zira vermek o malı tüketmez. Dünyalık senden yüz çevirdiği zaman yine ver. Çünkü o mal devamlı sende kalmayacaktır.” Hz. Ali (r.a)
“Cömertlik, israf ile cimrilik arasındaki denge halidir.”
İmam Gazalî (r.a)
[1] Bakara, 2/268.
[2] İbrahim, 14/7.
[3] Tevbe, 9/103.
[4] Buhârî, İlim 15, Zekât 5, Ahkâm 3, Temennî 5, İ‘tisâm 13, Tevhîd 45; Müslim, Müsâfirîn 266-268; Tirmizî, Birr 24; İbn Mâce Zühd 22.
[5] Teğâbün, 64/15-16.
[6] Müslim, Birr 56.
[7] Buhârî, Zekât 27; Müslim, Zekât 57.