Efendim bu tür sohbetlerimizde umumiyetle mülakat yaptığımız zatın kendilerinden başlıyoruz. Eğer lütfederseniz doğup yetiştiğiniz günleri dinleyerek başlayalım…
Elhamdülillahi Rabbi’l Âlemin. Vel akıbetü lilmüttagin ve efdalü’s salati ve etemmü’t teslim ala Seyyidina ve Senedena Muhammedin ve ala âlihi ve sahbihi ecmain.
Evvela, Allah hayırlı niyetlerinizde, hayırlı işlerinizde muvaffakiyetler versin.
Vilayetim ve doğum yerim Çankırı. Büyük köyü. Hafız muallimi bir dedenin torunuyum. Dedem Ali Nasuhi Arslan aynı zamanda hocamdır. İki dedemin, hem anne tarafından hem baba tarafından ikisinin de ismi Ali. Esas hoca olan babamın babası, annemin babası Ali Efendi’ye ben dedi torunumu hafız yapacağım, ne dersin? Dedem; kardeşim dedi, bu hafızlık büyük bir lokmadır, onu her mide eritmez. Gel bizim torunu işe başlatmadan önce bir kontrol edelim. Bakalım bu ezberde başarı sağlayabilecek mi? Sonra bana, gel evladım dizime otur, dedi. Bak ben bir şiir okuyacağım okuduğum şiiri üç tekrarda ezberlersen çok iyi, beş tekrara çıkarsa normal, onu bulursa birazcık zorlar bu hafızlık işi seni, dedi.
Daha sonra şiiri okudu:
Yavaş at ile munis olsa bir güre
Huyunu alır onun göre göre
Sakın kötülerle hem dem olma
Zira kararır üzüm üzümü göre göre
Bir daha okudu. Üçüncü okumaya geçmeden dur, dedim.
Ne o okuyacak mısın? dedi.
Müsaade edersen okuyayım dedim.
Okuyunca aferin sen çok iyi hafız olacaksın inşallah diye karşılık verdi.
Bakın beyitte ne diyor:
Sakın kötülerle düşüp kalkma zira üzüm üzümü göre göre kararır. Bu mevzu çok mühimdir. Daha o günde zihnime koymuşumdur bu meseleyi.
Ondan sonra fakir beş altı yaşındaydı dedem sözü üzerine hafızlığa başlattı. Altı yaşındaydım hafızlığa başladım, diyebilirim. Bizim dört arkadaşımız daha var. Onlar hepsi okuldan mezundu. Ben ise okula gitmemişim. Onlar on üç, on dört yaşlarında. Neyse biz devam ettik. On sekizinci sahifeden gidiyordum, annem rahmetli ben 7 yaşındayken vefat etti. Ondan sonra biz devam ettik. Hafız çıktık. O sırada kazanın müftüsünün bir oğlu vardı, Ahmed Efendi. O da dedemle hafızlık çalıyordu. Dedemle müftü arasında şöyle bir konuşma geçmiş ben senin oğlunu hafız yapmaya çalışırım olursa olur, sen de benim çocuğa Arapça okut. Bu anlaşma üzerine biz de Arapça okumaya başladık. 5 sene kışları okuduk. Yazın iş olurdu. Akşama kadar çalışırdık. İhtiyaç da var. Bu şekilde iki sene devam ettim. Yazın vakit yok kışın da ders çok. Benim hafızlık zayıfladı tabi. Üzüldüm buna. Ne derler…dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak .. Ne yapıp yapıp bunu eski haline getirmeliydim. Dedim ki; arkadaşlar yatınca yatsıdan sonra ben bu işe hız vereyim. Yatsıdan sonra ben okumaya başlardım, okumaya başladığımda uykum da gelirdi tabi. Allah’ın lütfu ile uyuklamamla beraber ben kaldığım yerden devam ederdim. Derken buna beş ay devam ettim. Beş ay her gece hatim ettim. Hafızlığım oturdu tabi. Bundan sonra Arapça’ya da ağırlık vermek gerekti. Hocamız dedi ki ben size kafiye ve Halebi Sağir okutacağım ama ben mantık çok iyi bilmem. Onu da eski bir müftü vardı Erzurumlu Ömer hoca, mantığı da ondan okuduk. Böylece beş sene devam ettik. Öbür sene hocam ben hacca gideceğim dedi. Hocamız hacca gitti. Orada kaldı. Tabi biz şimdi öksüz kaldık. Köydekiler dedi ki artık sen iyi okudun köye imam ol. Dedim ki köye imam olanları görüyoruz. İlim olarak olduğu yerde sayıyor, ilerleme yok. Bana müsaade buyurun okuyacağım. Müsaade etmek istemediler, kaçarım dedim. Kaçmak için ben Çerkeş’e geldim. Çerkeş’e geldiğimi duyunca beni orda yakaladılar. Tekrar köye götürdüler. Fakat ben şart koştum bu sefer. Dedim ki; ben yolu öğrendim, eğer beni okutmaya söz verirseniz hatırınız için biraz daha kalırım. Ama vermezseniz gene kaçarım. Bu sırada dedem de hacdaydı. Dediler ki; deden gelsin söyleyelim madem okumak istiyorsun. Nihayet dedem geldi peki dedi. Fakat biz geç kaldık. Ankara’ya geldik. Orada Hacı Bayram Veli Camii’nin imamı Mustafa Efendi vardı, ondan ben biraz okuyayım dedim. Maksat köye geri gitmemek. Burada baktım ki 25 tane talebe var. Hepsi de hoca. Yaşlı başlı adamlar. Hoca efendi Hamîdiye Camii’nde ders okutuyordu. Biz de tabi işin içine girdik. Ders okuyanlar yaşlı başlı adamlar. Biz onlara göre çocuğuz. Hoca efendi dedi ki; oğlum sen onlara yanaşma onları anlamazsın. Onlar demir leblebi. Molla cami okuyorlar. Belki anlarım dedim. Peki, gel oku dedi. Bendeki kitap kayıtsızdı. Kayıtsızdan okuyunca maşaallah dedi. Ertesi gün sen okuyacaksın dedi. Ertesi gün derse gittiğimizde gel hafız oku bakalım dedi. Ben de oraları hep ezberliyordum. Hocam dedim, ezbere mi okuyayım yoksa metinden mi okuyayım. Ezberinde var mı dedi. Var deyince, oku bakayım dedi. Ezbere hem metni hem Türkçesini okudum. Bu kardeşimiz hoca yahu dedi, hiç unutmam. Her neyse, orada altı ay kadar kaldık. Ondan sonra hocam bana müsaade eder misiniz, dedim. Kalkıp İstanbul’a geldim.
İstanbul Günleri…
1953’de İstanbul’a geldim. Merhum Ermenekli Mustafa Saffet Efendi ile derse başladık. Aşağı yukarı beş sene okudum hocaefendiden.
Saffet Efendi’den bahseder misiniz hocam?
Saffet Efendi eski dersiâmlardan. Kendisi 21 yaşında dersiamlığı o kazanmış. İstanbul’a gelmiş. Ermenekli. 150’liliklerden. 9 sene Türkiye’den kaçtı. Önce Kıbrıs. İtalya İngiltere, Fransa, Bulgaristan sonra af çıktı Türkiye’ye geldi. İyi bir âlim. Onun gibi âlim o zamanlar hemen hemen yok gibiydi. Allah rahmet eylesin. Çok sıkıntılar çekmişler. 1965’de galiba vefat etti. Ben Şam’da idim o sıra.
Derslerinizi nerede yapıyordunuz?
Harbiye’de radyoevinin karşısında, evi vardı hocaefendinin. Orada beş sene ders okuduk. Daha sonra askerlik vaktimiz geldi. 1958 de. Askerde de okuduk, okuttuk, elhamdülillah. Askeriyeden geldikten sonra Ömer Nasuhi Efendi bize imamlık verdi. Hocaefendiye çok mesele sorardım. İsmimi deli hafız koymuştu, Rahmetli. Bana bütün telif ettiği kitapları verdi. Bir gün gene soru sormaya gittiğimde dedi ki; deli hafız, soruyorsun iyi güzel de verdiğim kitaplardan hiç tetkik tahkik ettiğin var mı? Var dedim. O zaman muvazzah ilmihal çıkmıştı yeni. Onu okumuştuk. Bazı şeyleri o zaman aklımız ermiyor. Hocam bazı noktalarda ifrada kaçılmamış mı, dedim. Yani insanları hemen küfr ile hükmetme noktasında. Onlar itikada ait meselelerdir, dedi. İtikadî meseleler, amelî meseleler gibi değildir. İtikad mevzularından birinde kalp yanlış bir fikre rıza gösterse kişi Allah muhafaza yoldan çıkar. Bu niyetini ifşa etmesi gerekmez. Fakat amel böyle değildir. Yapılmadığı takdirde onun hayrına yahut şerrine hükmedilemez. Bu çok mühim…
Askerden sonra iki buçuk sene imamlığa devam ettim. Diyanete geçtik. Baktım ki hutbeleri bile kendileri merkezden yolluyor, aynı bugün olduğu gibi. Hocam şayet biz ehliyetli olduğumuz için bu vazifeyi verdiyseniz bize, biz yaparız. Madem ehliyetsiziz bizi niçin buraya aldınız, dedim ve istifa ettim.
Hocam Ömer Nasuhi Efendi’den ders okumadınız o halde?
Ömer nasuhi efendiye çok sorular sormuşumdur ama kitap okumadım kendisinden
Okuduğunuz diğer hocalarınızdan da biraz bahseder misiniz?
Beykoz’da Osman Efendi’den Terğib okudum. Daha sonra Ali Yekta Efendi’den bir miktar okudum, Emin Saraç Hoca’nın kayınpederi. Kudurî şerhi okuduk ondan. Bekir Haki Efendi’den bir miktar okudum. Sabah namazından evvel hocaefendi okuturdu bizi. İmsak vakti. Çok iyi bir insandı. Derste acele ederdim. Bir gün bana niye acele ediyorsun, dedi. Hocam ben tâ Harbiye’ye gideceğim dedim. Saffet Efendi ile derse. Nasıl. Yürüyerek. Araba var ama param yok. İki saatlik yer. Ne zaman nerede yemek yersin demişti hocaefendi Ben de bulursam yiyorum, bulamazsam niyet ediyorum demiştim hiç unutmam. Hey gidi günler… İsmail Efendiden kıraat okudum. Rahmetli. Topal İsmail Efendi. Düllgerzade’de okuduk. İsmail Efendiye dedim ki ben talim okuyacağım ama zaman uymuyor. O yedi buçukta başlardı. Dedi ki sen akşam namazından sonra gel. Ben sana talim-i Kur’an öğreteyim. Sen de bana Arapça müzakere yaparsın. Onun Kıztaşı’nda evi vardı. Bu şekilde 6 ay kadar devam ettik. Çok mübarek adamdı. Bir gün sordum ona ayağınız niye kesildi, diye. Çok yaramazdım. dedi. Babam beni hafızlık kursuna vermişti. Ben kendi aklımca yol çizerdim. Bir gün Tophane’den geçerken nasıl oldu bilemedim tramvay geldi. Ve ayaklar gitti. Tam üç sene hastanede yattım. Tabi yaşımda geçti. Ben de kendi kendime dedim ki İsmail sen hiçbir şey olamazsın eğer tutup bir hafız olursan, okursun okutursun. Yoksa da hiçbir şeye yaramazsın. Ondan sonra ben hafız oldum derdi. Allah rahmet eylesin. İstanbul günlerim böyle. Bir miktar okuduktan sonra Şam’a gitmeye karar verdim. Fethu’l İslam Okulu var oraya kayıt olduk. Dört sene kadar orada okudum. Daha sonra âcizane bir belge verdiler bize. Türkiye’de geçmez ama ahirette geçer inşallah, dediler. Oradan da Medine’ye gittim. Medine’de meşhur İbrahim Hotenî Hocaefendi vardı. Doğu Türkistanlı, Hanefî âlimi idi. Ondan da dört sene okudum. İbrahim Hoteni çok büyük bir hocaydı. Ezher’de de hocalık yapmış.
Maliki mezhebinden meşhur Muhammed Muhtar Şıngırti vardı. Çok mübarek bir insandı. Ondan da Malikî okuduk bir müddet. Bahreynli bir hocamızdan ismi aklımda değil Şafii okuduk.
Böyle hocalardan okuduktan sonra 1970’de Türkiye’ye döndük. Evvela bizi evlendirdiler. O aralar evi geçindirmek için iş aramak mecburiyetinde kaldım. Bir ara tezgâhtarlığa niyetlendim. Baktım ki bu iş bana göre değil. Daha sonra Erenköy Kur’an Kursu’na aldılar beni. On üç sene orada kaldım. Elhamdülillah, orada yüz otuz kadar hafız çıkarttım. Sonra 1984’de bizi oradan attılar. Ben de buraya (Pendik) geldim. Buraya geldik külliye kabilinden bir cami yaptık. Yedi sene burada fahri imamlık yaptık. Bugüne kadar toplam on yedi sene oldu. Yedi sene kadar Arapça okuttum. Altı sene hafızlık yaptırdım. Şimdi de elimizden geldiğince devam ediyoruz.
Hocam Suriye’deki ilmi faaliyetlerden bahsedebilir misiniz?
Şimdi, bakın Suriye’de çok cevherler var. Mesela bizim medresede seksen tane hoca vardı. Akşama kadar gelip giden dokuz yüz talebe var. Bunların içinde zehir gibi kafası çalışan talebeler var. Hocaya sual tevcih ediyorlar, hoca sualin cevabını vermekten aciz kalınca not ediyor. Fethu’l İslam Camii’nde üst kattaki odalardan bir bana aitti. O camide tam benim odamın karşısında bir kütüphane vardı. İki yüz seksen bin kitap vardı içinde. Çok büyük yer. O zamanlar Salih Farfur Hocaefendi medresenin başında. “O soruların cevabını vermeden kimse buradan dışarı adım atamaz.” derdi. Orada icabında bütün müşkiller hallolur ve o meseleler hakkında soran bilgilenmiş olurdu. Soruları cevapsız bırakmazlardı yani. Çok büyük insanlardı onlar…
Hama Müftüsü vardı. Şeyh Muhammed Beşir. Acaib, dahi bir insandı. 1982’de idam ettiler. Onu da hiç unutamam. Şunu diyeyim ki; Şam’da büyük ilim var. Maneviyat da tamam. Zikir de fikir de orada var. Yani Şam çok verimli bir yer.
Bakın şimdi bir şey diyeceğim. İlimle beraber tasavvufu da getirebiliyorsan çok iyi.
İki Kanatlı Âlimler
Sizin tasavvufi hayatla tanışmanızı sorabilir miyiz hocam.
1960 da oldu. Şöyle oldu. Ben hocam Saffet Efendi’ye şöyle bir soru sormuştum:
“İmam-ı Gazali’nin şöyle dediğini okuduk:
‘Bu kadar ilim okudum ama okuduğumuz bu ilimle amel edemiyorum. Ben de bir hastalık var. Bunun tedavisini bulmak gerekiyor.’” Hocam tasdik etti. Evet dedi. Neticeye gelelim. İmam-ı Gazali İsfahani’ye intisap etmiş ondan ders almış. Ben de “Hocam bize de böyle bir şeyh efendi tavsiye eder misiniz?” dedim.
“Oğlum, ben de o mevzuda eksiğim, onun sıkıntısı çekiyorum. Birisini duyuyorum.” dedi. “Eğer şu dizlerim yürüse, gidip elini öpeceğim vazife alacağım.” dedi. Hocam o zaman 93 yaşlarında idi. 1956-57 lerde…
Ben nerde diye sordum. Söyledi. Ben de Celal Hoca vardı. Soğanağa’da. Ondan da İhya okuyorduk. Ona sordum. Hocam buralarda bir hocaefendi varmış duydunuz mu diye. Tevafuk benim komşumdur, dedi. Gittik. Elini öptük. Hocaefendi Mahmud Sami Efendi’ydi. Bu şekilde bu hayatla da tanışmış olduk. Mahmud Sami Efendi ile daha sonraları Şam’da da görüşmeye devam ettik. Şam’a uğrar birkaç gün durur oradan Medine’ye geçerlerdi.
Ne adamlar gelmiş efendim, İslâm dünyasında. Ne kitaplar yazılmış. Bizim memlekette bu son yüzyıl okunmamış efendim. Okutmamışlar. Allah istikametten saptırmasın. Allah hayat verecek, imkân verecek okuyacaksın, okutacaksın.
Nefsini kıracaksın. Bu yolda hizmet yolunda sıkıntılara göğüs gereceksin. Biz neler çektik. Şam’a giderken vize vermezlerdi. Ne zorluklar çektik. Allah istikametten saptırmasın.
Günümüzü değerlendirmek gerekirse. Karşımıza nasıl bir tablo çıkmaktadır?
Şimdi nisbeten iyi. Çok kötü günler gördük. Bugünkü hastalık ne. Bir tanesi de şu Hıristiyanları Cennet’e sokma gayreti. Şimdi gelip soruyorlar. Diyorum kardeşim ben fetva mercii değilim fakat şunu diyebilirim ki; şayet bu güne kadar gelen peygamber yolundaki varisler bugünkü Hıristiyanları, Yahudileri, Ehl-i kitabı tutup da saf dışı olarak kâfir kabul etmişse bunu kendiliklerinden değil bir yere dayandırdıklarından söylüyorlardır. Bir nassa dayandırıyorlardır. Bakın Hûd Sûresi 17. ayette ne diyor Cenab-ı Hak: “… İşte onlar bu Kur’an’a inanırlar. Herhangi bir grup onu inkar ederse ateş ona vaat edilen yerdir.”
İşte onlar ehl-i kitaptan olduğu halde peygamberin geldiğini duyar da iman ederse ne ala. Etmez eski bildiği üzere devam ederse kâfirin ta kendisi. Şimdi sen kim oluyorsun da onları cennete sokuyorsun. Bakın bir Hadis-i Şerif’te de:
“İsa u zamanında kendisine tebliğ olunan dini yaşayan kimse, öldüğünde cennetlik. İsa’dan u sonra olsa fakat benim geldiğimin farkında olmasa beni hiç duymasa ve İsa’nın u getirdiği emirlere uygun hayat sürse o da Müslüman ama benim geldiğimi duyduktan sonra eski emirlerin tamamına icabet etse kâfirdir.”
Bugün hastalığın başı bunlar. Her şey gayet açık değil mi. Şimdi bu fikri savunanlar o dereceye geldiler ki efendim. Geçen sene 23 Mayıs’ta Kutlu Doğum Haftası etkinliklerinde ne dediler biliyor musunuz?
“Bizi bu güne kadar birbirimize düşman tanıtan zihniyete yokuz. ( Yani İslâm’a yokuz diyorlar da farkında mılar bilmiyorum.) Biz birbirimizin dostu kardeşiymişiz de haberimiz yokmuş” dediler. Kalktılar Yahudilerle, hahamlarla, papazlarla kucaklaştılar. İş mi …?
Son olarak, ilim yoluna çıkan gençlere neler tavsiye edersiniz.
İşin başı efendim, okuduğunu Allah rızası için okuyacak talib-i ilim. Ondan sonra ilim çalışmak ister. Unutmadan hafızlık çok önemlidir bu yolda. İlmin yarısıdır. Hafız olan bir kimse de muhakkak geceleyin kalkıp Kur’an okumalıdır. Bu nimetin şükrü ancak bu şekilde îfâ edilebilir. Buna dikkat etmeli hafızlar. Biraz da yokluğa sıkıntıya katlanmak ister. Fedakârlık… Cenab-ı Hak bizi istikametten ayırmasın.
Allah razı olsun. Çok Teşekkür ediyoruz.
* Mülâkat: Abdurrahman KAYA – Murat USTAKURT