İçeriğe geç
Anasayfa » OSMANLI’DA EDEBİN GÜZELLİKLERİ

OSMANLI’DA EDEBİN GÜZELLİKLERİ

İlim meclislerinde eyledim kıldım taleb,

Dediler ki ilim geride kaldı; illâ edeb, illâ edeb!..

Yunus Emre

 

Edeb bir tâc imiş nûr-i Hudâ’dan,

Giy ol tâcı, emîn ol her belâdan…

Lâedrî

Osmanlı’da tekke ve zâviyeler başta olmak üzere birçok mekânın duvarını “Edeb Ya Hû!” levhaları süslerdi. Osmanlı denince aklımıza ilk gelen özelliklerden birisi padişahından halkına güzel âdâb ve inceliktir. Bunların örnekleri sayılamayacak kadar çoktur. Bazıları şöyledir:

Tren raylarına keçe döşeniyor:

Sultan II. Abdülhamid Han, Hicaz Demiryolunun inşasında Medine-i Münevvere’nin 20 km’lik yakınına gelindiğinde Peygamber Efendimiz (sav) rahatsız olmasın diye Medine’nin merkezine kadar raylara keçe döşetmiş ve trenin raylar üzerinden geçmesi ile çıkacak sesleri engelletmişti.

Tren garına hamam yapılıyor:

Sultan II. Abdülhamid Han, Medine-i Münevvere’deki tren garına hamam yaptırmıştır. Bunun da sebebi ziyarete gelenlerin önce yıkanması, sonra da tertemiz olarak Efendimiz (sav)’in huzura çıkması düşüncesidir.

Hâdim’ül-harameyni’ş- şerîfeyn:

Yavuz Sultan Selim Han muzaffer bir komutan olarak Kahire’ye girer. 20 Şubat’ta ilk Cuma namazını eda etmek üzere şehrin en mühim camilerinden biri olan Melik Müeyyet Camii’ne gelir. Hutbe okuyan hatibin kendisini “hâkimü’l-harameyni’ş-şerîfeyn” (iki şerefli belde olan Mekke ve Medine’nin hâkimi) diye zikretmesi üzerine sultan, hemen hatibe müdahale eder ve ağlayarak: “Hayır, hayır! Bilakis “hâdim’ül-harameyni’ş- şerîfeyn”, (iki şerefli belde olan Mekke ve Medine’nin hizmetçisi) der, “hâkim” kelimesini, “hâdim” (hizmetçi) şeklinde düzeltir. Daha sonra da iki şerefli belde olan Mekke ve Medine’nin hizmetçisi olduğunu ifade etmek için sarığının üzerine süpürge biçiminde bir sorguç takar. Yavuz Sultan Selim’den sonra diğer Osmanlı padişahları da sarıklarına süpürge sorgucu takmaya başlarlar.

Mekke ve Medine’ye Osmanlı bayrağı asılmıyor:

Osmanlı’da, mukaddes topraklara ve Peygamber Efendimiz (sav)’in neslinden gelen emir ailesine saygının bir nişanesi olarak Mekke ve Medine’nin kalelerine Osmanlı bayrağı asılmamış ve bu gelenek, Sultan Abdülaziz zamanına kadar Medine’de; Sultan II. Abdülhamid zamanına kadar da Mekke’de sürdürülmüştür. Bu iki sultan döneminde zaruret neticesinde mübârek beldelere Osmanlı bayrağı asılmıştır.

Evlerin kapısında çift tokmak:

Evlerin kapı tokmaklarında çift halka vardı. Bunlardan, aslan başı motifli ve büyük olanı kalın ses, çiçek motifli ve küçük olanı da ince ses çıkartırdı. Eğer eve bir erkek misafir gelmişse, kalın sesli tokmağı tıklatır, gelenin erkek olduğu anlaşılır, kapıyı evin beyi açar, bey yoksa mahremiyete uygun olarak kapı açılırdı. İnce sesli tokmağın sesi duyulmuş ise, gelenin bir hanım olduğu anlaşılır, kapıyı evin hanımı açardı.

Medine’den gelen mektup:

Bir gün hasta yatağında baygın ve sararmış bir vaziyette yatarken Sultan Abdülaziz’e:

“Medine-i Münevvere mücavirlerinden mektup var!” denilir. Yanındakilere:

“Derhal beni ayağa kaldırınız! Harameyn’den gelen talepleri ayakta dinleyeyim! Allâh Rasûlü’ne komşu olanların talepleri, böyle ayak uzatılarak edebe mugâyir (aykırı) bir şekilde dinlenmez!..” diyerek Medîne’ye ve Peygamber Efendimiz (sav)’e olan muhabbetini en güzel bir şekilde izhâr etmiştir.

Her Medîne-i Münevvere postası geldiğinde abdest tazeler, mektupları «Bunlarda Medine-i Münevvere’nin tozu var!» diye öpüp alnına götürür, ondan sonra başkâtibe uzatır ve «Aç, oku!» derdi.

Yatağın başındaki tuğla:

Hanımı, II. Abdülhamit Han’la ilgili olarak şöyle anlatmıştır:

O, yatağının başında daima temiz bir tuğla bulundururdu. Yatağından kalktığında çeşme mahalline kadar abdestsiz yere basmamak için teyemmüm alırdı. Sebebini sorduğumda şöyle dedi:

“Bunca Müslümanların halifesi olarak, biz sünnet ölçülerine dikkat etmezsek, ümmet-i Muhammed bundan zarar görür!..”

Burada Osmanlı’yı Osmanlı yapan edep ve inceliklerden birkaç tanesini ele aldık. Bu değerleri anlatıp yaşatmamız gerekir ki bizler de onların ulaştığı yüceliklere ulaşalım. Şairin de dediği gibi:

مَا نَــــالَ مَنْ نَــــالَ إلاَّ بِالتَّـــعْــظِـــــيمِ

ومَا حَرُمَ مَنْ حَرُمَ إِلاَّ بِتَرْكِ التَّعْظِيمِ

Maddî manevî bir üstünlük kazanan, bunu ancak edebi sayesinde elde etmiştir.

Bundan mahrum olan da, ancak edebi terk ettiği için mahrum olmuştur.

 

(Kaynakça: Topbaş, Osman Nuri, Tarihten Günümüze İbret Işıkları, Erkam Yayınları, İstanbul 1430/2009; Güncel Sanat Notları, Notlar 24, Bilim ve Sanat Vakfı, Haziran-Temmuz 2011, s. 36-37; Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Mekke”, DİA, XXVIII, 565)