Kur’ân-ı Kerîm’i anlama ve yaşama hususunda sünnet-i seniyyeye olan ihtiyaç Allah Teâlâ’ya iman eden her ferdin bildiği bir husustur.
Bizler hak yolunun yolcusu Müslümanlar olarak Kur’ân-ı Kerîm ve Efendimiz’in sünnetinde yer alan hükümleri; emir ve yasakları, öğüt ve tavsiyeleri öğrenmek ve hayatımızda mümkün mertebe tatbik etmek durumundayız. Müslümanca yaşamanın en genel ifadesi de budur.
Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan hükümlerin uygulanması, onda yer alan öğüt ve tavsiyelerin tatbiki hususunda da malumdur ki en önemli örneklik Hz. Peygamber Efendimiz ve Onun sünnet-i seniyyesidir. Efendimiz’in sünnet-i seniyyesi ilahî vahyin bir eseri olarak önümüzde durmakta ve bize Müslümanca yaşamanın ayrıntılarını vermektedir. Nitekim O (s.a.v), Kur’ân-ı Kerîm’i insanlara anlatmış ve Kur’ân-ı Kerîm ahlâkını bizzat kendisi yaşayarak hakiki bir Müslüman olmanın ve Allah Teâlâ’ya yakınlaşmanın yolunu insanlara göstermiştir. Bu cihetle Efendimiz’in sünnetine sıkı sıkı sarılmak, öğüt ve tavsiyelerine uyup yolundan gitmek üzere gayret sarf etmek her Müslüman için büyük önem arz eder. Nitekim Efendimiz’in gösterdiği yola uymak ve Onu (s.a.v) sevmek Allah Teâlâ’nın da bir emridir.[1]
Peygamber Efendimiz’in sünnetinin kaynağı ise hadîs-i şerîflerdir. İslam’ın ilk yıllarından itibaren zihinlerde ve kalplerde yer edinmiş ve Sevgili Peygamberimiz’in (s.a.v) mümtaz hayatı ilk asırlardan itibaren Müslümanlar için yol gösterici olmuştur. Onun dâr-ı bekâya irtihalinden sonra da hadîs-i şerîfleri Müslümanlar için yol gösterici olmuş, İslam ahkâmının ve ahlâkının yaşanmasında ve Müslüman şahsiyetinin oluşumunda bugüne dek büyük bir öneme sahip olmuştur. Efendimiz’in sünnet-i seniyyesinin bu önemine binaen hadîs-i şerîfleri daha kendisi (s.a.v) hayattayken yazılmaya başlanmış ve vefatından sonra da bunları bir araya toplayan pek çok kıymetli kitap ortaya konmuştur.
Rasûlullah Efendimiz’in (s.a.v) sünnet-i seniyyesini yaşama ve yaşatma gayretinin bir ürünü olarak ortaya çıkan hadis kitaplarının bir türü de “Fezâil-i A‘mâl”, yani amellerin faziletlerinin anlatıldığı hadislerin toplandığı kitaplardır. Efendimiz’in bazı amellerin faziletlerine dair buyurdukları hadislere “Fezâil-i A‘mâl” denirken bu şekildeki hadisleri bir araya getiren eserlerin genel adına da yine aynı isim verilmiştir. Hem farz hem de nafile bazı amellerin faziletlerine dair hadislerin toplandığı bu neviden kitaplar, sünnetin hayata bir bütün olarak tatbik edilebilmesi ve yapılan ibadetlerin Allah Teâlâ katındaki kıymetini anlamak hususunda Müslümanları bilinçlendirmesi açısından büyük öneme sahiptir. Takdir edilir ki bir amelin Allah Teâlâ ve Efendimiz tarafından tavsiye edilip sevildiğini bilmek Allah Teâlâ’nın rızasına nail olmayı her şeyin üzerinde gören biz Müslümanlar için o ameli işlemek noktasında büyük bir şevk ve heyecan verecektir.
Amellerin faziletlerine dair bu neviden hadislerin bir araya getirildiği kıymetli eserlerden bir tanesi de muhaddis kimliğiyle tanınan âlim Ebû Abdillah Ziyâüddîn el-Makdisî’nin (v. 643) Fezâilü’l-A‘mâl adlı eseridir. 778 hadisin yer aldığı kitapta isminden de anlaşılacağı üzere taharet, namaz, oruç, zekât ve hac gibi bazı amellerin faziletlerini ortaya koyan hadisler toplanmıştır. Makdisî’nin bu eseri, türünün en güzel örneklerinden biri olup, emsallerine nazaran onu kıymetli kılan kendine has birtakım özellikleri de vardır. Eserin bu hususiyetlerine de değinerek kısa bir tanıtımını yapacağız.
Kitap, Hamdele ve Salvele ile başlayan kısa mukaddimeden ve ana hatlarıyla dokuz bölümden meydana geliyor. Kitap adı altında oluşturulan bu ana bölümler de bu bölümlerin altında yer alan fasıl diyebileceğimiz alt başlıklardan oluşuyor. Makdisî, kitabın mukaddimesinde bu eserini özel kılan bazı hususlardan bahseder. Buna göre o, kitabına sahih hadisleri almak hususunda oldukça titiz davranmış ve kitabını “kütüb-i tis‘a” olarak anılan en muteber dokuz hadis kitabından seçtiği hadislerden meydana getirmiştir. Öyle ki kitapta yer alan hadislerin neredeyse yarısı Buhârî ve Müslim’de yer alan hadislerdir. Bu durum onun kitabının kıymetini artıran önemli bir özelliktir. Kitabın diğer bir özelliği ise senetleri hazfedilmiş olarak yer alan hadislerin kaynağına da işaret edilmiş olmasıdır. Bu, okuyucunun hadisin aslî kaynağına rahat bir şekilde ulaşarak isnatlarıyla beraber orijinal halini görebilmesine de imkân sağlamaktadır. Kitaba alınan hadislerin senetlerinin hazfedilmiş olması da ayrıca kitabın hacminin kabarmasının önüne geçen önemli bir özelliktir.
Eserde yer alan hadîs-i şerîf konularıyla bir ünsiyet elde edebilmeniz gayesiyle konu başlıklarından bazılarını zikrederek yazımızı tamamlayalım:
Eserin ilk bölümü “Kitâbu’t-tahâret ve’s-Salât” (Taharet ve Namaz) başlığı altında toplanan 137 hadîs-i şerîften meydana geliyor. Bu bölümde genel olarak abdestin ve abdest ile kamet arasında Allah Teâlâ’yı zikretmenin fazileti, mescid bina etmenin fazileti, namazda ilk safta durmanın fazileti, beş vakit namazın fazileti, kadir gecesi kılınan namaz ve gece namazı gibi nafile namazların fazileti, farz namazlardan sonra ve diğer vakitlerde Allah Teâlâ’yı zikretmenin fazileti ve Rasûl-i Ekrem Efendimiz sallallâhu aleyhi ve sellem’e salât u selâm getirmenin fazileti gibi konuları ihtiva eden hadislere yer verilir.
İkinci bölüm “Kitâbu’l-Cenâiz ve Gayruhû” (Cenaze ve diğer konular) başlığını taşıyor. Bu bölümde genel hatlarıyla; cenazeyi yıkamanın ve kefenlemenin fazileti, cenaze namazının ve cenaze namazına iştirak etmenin fazileti, meyyiti hayırla anmanın fazileti, evladı vefat eden kişinin (sabrının) fazileti, bir musibete veya hastalığa yakalanıldığında Allah Teâlâ’ya tevekkül etmenin fazileti, hasta ziyareti ve hastaya dua etmenin fazileti gibi konularla alakalı 35 hadis yer almaktadır.
“Kitâbu’s-Sıyâm” (Oruç) adlı üçüncü bölümde; genel olarak orucun fazileti, Ramazan orucunun fazileti, sahuru geciktirmenin ve iftarda da acele etmenin fazileti, Muharrem ayında tutulan oruç, Şaban ayında tutulan oruç, Pazartesi-Perşembe orucu gibi bazı nafile oruçların faziletleri hakkında 59 hadis yer alır.
“Kitâbu’z-Zekât” ve Nahvihâ” (Zekât ve benzeri konular) adlı dördüncü bölümde; zekât vermenin fazileti, sadaka ve infakın fazileti, az maldan verilen sadakanın fazileti, sütünden istifade etmesi için bir fakire ödünç hayvan vermenin fazileti, akrabaya iyiliğin fazileti, sıla-ı rahimin fazileti, karz-ı hasenin fazileti ve borçlu olan kimseye mühlet vermenin fazileti gibi konuların işlendiği 122 hadis yer almaktadır.
“Kitâbu’l-Hac” (Hac) adlı beşinci bölüm ana hatlarıyla; haccın fazileti, telbiye getirmenin fazileti, Arefe’de vakfeye durmanın fazileti, Arefe’de ve Müzdelife’de dua etmenin fazileti, Kâbe’yi tavafın fazileti, Ramazan ayında yapılan umrenin fazileti, Hac’da ihramdan çıkarken saçı tamamen tıraş etmenin fazileti, zemzemin fazileti, Ramazan orucunu Mekke’de tutmanın fazileti, Efendimiz’in kabrini ziyaret etmenin fazileti, Mescid-i Nebevî’de kılınan namazın fazileti, üç mescidin fazileti ve kurban kesmenin fazileti gibi konuların işlendiği 60 hadisten meydana gelir.
“Kitâbu’l-Cihad ve Ğayruhû” (Cihat ve diğer konular) adlı altıncı bölümde; Allah yolunda sabah ve akşam sefere çıkmanın fazileti, Allah yolunda cihadın fazileti, Allah yolunda infakın fazileti, Allah yolunda nöbet tutmanın fazileti, Allah yolunda oruç tutmanın fazileti, Allah yolunda ok atmanın ve yaralanmanın fazileti, denizde gaza etmenin fazileti, Allah yolunda cihad eden bir kimseyi teçhiz etmenin fazileti ve Allah yolunda şehit olmanın fazileti gibi konuların işlendiği 69 hadis yer alır.
“Kitâbu’n-Nikâh ve Ğayruhû” (Nikah ve diğer konular) adlı yedinci bölümde ana hatlarıyla; nikahın fazileti, Allah rızası için evlenmenin fazileti, cariyeyi azad edip onu evlendirmenin fazileti, helal kazanç elde etmenin fazileti, güvenilir bir tüccar olmanın fazileti, vade ile yapılan alışverişin fazileti, borcu en güzel bir şekilde ödemenin fazileti, alışverişte hoşgörülü olmanın fazileti, köle azad etmenin fazileti ve adaletle hüküm vermenin fazileti gibi konuların işlendiği 41 hadis yer alır.
“Kitâbu Fezâilu’l-Kur’an” adlı sekizinci bölümde; Kur’ân-ı Kerîm’in fazileti, Kur’ân-ı Kerîm’i öğrenip öğretmenin fazileti, Kur’an okumanın fazileti, Fatiha Sûresinin fazileti, Bakara, Âli İmran Sûresinin fazileti, Ayete’l-Kürsî’nin fazileti ve diğer bazı surelerin faziletleri gibi konulara dair 49 hadîs-i şerîf yer alır.
“Kitâbu’l-İlim” adlı dokuzuncu ve son bölümde diğer bölümlere nazaran daha fazla hadis yer almakta ve bu bölümde birbirinden daha farklı konular işlenmektedir. Buna göre bu bölümde genel hatlarıyla; ilim talep etmek üzere bir yola girmenin fazileti, ferâiz ilmini öğrenmenin fazileti, Allah Teâlâ’yı zikretmenin fazileti, az konuşmanın fazileti, sabır, hilm ve rifkatin fazileti, hadleri uygulamanın fazileti, zühd ehli olmanın fazileti, selam ve musafahanın fazileti, yoldaki bir ezayı gidermenin fazileti, insanların arasını düzeltmenin fazileti, Müslüman kardeşini ziyaret ve onun bir ihtiyacını gidermenin fazileti, takva ve tevekkülün fazileti gibi konulara dair 206 hadîs-i şerîf yer alır.
Sünnet-i seniyye ışığında, Allah Teâlâ’nın rızasına nail olup onun hoşnut olduğu bir hayat sürmenin yolunu bize gösteren bu eser aynı zamanda Türkçeye tercüme edilmiş ve Veciz Yayınları tarafından neşredilmiştir. Allah Teâlâ bu gibi kitaplardan istifade edip Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz’in sünnet-i seniyyesini tüm hayatımızda yaşayabilmeyi nasip etsin.
[1] Âli İmran, 31.