Asırlardır pek çok toplum kendi medeniyetini mezar taşları üzerine resmetmiştir. Bu yazımızda tarihini, kültür ve sanatını mezar taşlarına nakşetmiş ceddimiz, Osmanlı’nın bizlere mirası kabristanları dolaşacağız. Dedelerimizin mezar taşlarını tanımaya, hangi taş bize ne anlatıyor, bunları öğrenmeye çalışacağız. İlkyazımızın mevzuu kadın ve erkek mezar taşları arasındaki farklar olacak.
Erkek mezar taşları form olarak genelde yuvarlak veya dikdörtgen şeklidedir. Taş, üzerlerinde yazılan celî sülüs veya ta’lik yazıları ve bu gövde üzerine konulan boyunluk ve başlık kısımlarından oluşur.
Kadın mezar taşlarında ise erkeklerden farklı olarak aşağıdan yukarı doğru genişleyerek yükselen ve üçgen bir alınlıkla son bulan form veya bugünki çelenkleri andıran formlar kullanılmıştır.
Erkek mezar taşlarında daha çok sosyal hayattaki çeşitlikleri yansıtan farklı farklı başlıklar ve yazılarda kişinin hayatını anlatan, bazen çok genel bazen daha özel bilgiler yer alır.
Kadın mezar taşlarında ise gövde üzerinde önce beyitler sonra kimlerden olduğunu bahseden bir kaç kelime bulunur.
Kadın mezar taşlarını erkeklere ait mezar taşlarından ayıran en önemli özellik ise erkeklerde yazı dışında kalan boş kısımların kadın mezar taşlarında süslerle doldurulmuş olmasıdır. Bu süslemelerin en çok olduğu form çelenk şeklinde olan formdur.
Vefat eden kimse genç bir hanım veya gelinlik çağda ölen biri ise onlar için başucu gerdanlık taşları kullanılır. Bunlar genelli tomurcuk gül inci dizileri, kolye veya çeşitli takı motifleri ile süslenmiştir. Bazı yörelerde iki dal motifi, içi boş üçgen alınlık veya evlenmeden ölen kişileri yansıtan duvak şekilleri ve taşın ayak kısmında kırılmış bir gül resmedilir.
Günlük hayatta hotoz takan kadınların mezar taşları başında da taktıkları çeşide göre farklı farklı hotozlar bulunur.
Erkek mezar taşlarında ise kişilerin sosyal hayattaki konumlarını, mesleklerini ifade eden başlıklar vardır. Müderrisliği ifade eden kavuk veya tesbih, son dönemlerdeki devlet ricalinden olduğunu ifade eden fes, berber oldugunu ifade eden leğen, ibrik v.s bunlardan birkaçıdır ki; bunları gelecek sayılarımızda tek tek ale almaya çalşacağız inşaallah.