Sultan I. Abdülhamid ve III. Selim devri devlet adamlarından olan Mehmed Râşid Efendi 1167/1753 senesinde Kayseri Gesi’de dünyaya geldi. Dîvân-ı Hümâyûn kâtiplerinden Kayserili Koca Ağazâde Cafer Fevzi Efendi’nin oğludur. Tahsil hayatına Kayseri’de başlayan Râşid Efendi daha sonra İstanbul’a gelerek burada tahsilini tamamladı. Talebeliği esnasında gayretiyle göze giren Râşid Efendi, İsmail Raif Paşa’nın reisülküttap olduğu devirde önce beylikçi kesedarı daha sonra beylikçilik vazifesini üstlendi.
Sadrazam Halil Hamid Paşa’yla yakın münasebetleri sebebiyle sadaret mektupçusu olarak vazifesine devam etti. Halil Hamid Paşa’nın azliyle tekrardan beylikçilik vazifesine iade edildi.
Devletin çeşitli yerlerinde vazife alan Mehmed Râşid Efendi son olarak reisülküttaplık makamında bulundu.
Zekâsı, gayreti ve hayırseverliğiyle tanınan Râşid Efendi aynı zamanda Türk matbaacılığının himayesi hususunda fevkalade gayret gösterdi. İbrahim Müteferrika tarafından kurulan matbaanın varisleri tarafından Fransızlara devri meselesi gündeme geldiğinde Vakanüvis Vâsıf Efendi ile Râşid Efendi bu matbaanın masraflarını üstlenmeyi taahhüt ederek matbaanın yurtdışına çıkışına mâni olarak birçok kitabın basılmasına muvaffak oldu.[1]
Kütüphanesi
Kayseri’de Ulucami’ye bitişik olarak Reisülküttâb Râşid Efendi tarafından 1211/1796 senesinde inşa ettirilen kütüphane uzunca bir koridor sayesinde camiye bağlanan tek kubbeli kare planlı bir yapıya sahiptir. Vakfiyesinden üç hafız-ı kütüb ve bir farraşın vazifelendirildiği anlaşılmaktadır. [2]
Râşid Efendi kütüphane için İstanbul’dan 925 yazma ve 18 adet basma olmak üzere toplamda 943 kitap göndermiştir. Bu kitaplarda bulunan Hakkâk Rahmî imzalı ta‘lik hatlı müdevver vakıf mührü şu şekildedir;
“Vakafe hâze’l-kitâb Mehmed Râşid bin Ca‘fer Fevzî taleben li-merzâtillahi te‘âlâ bi-şarti en-lâ yuhrace min hizânetihi gufira lehu ve li-vâlideyhi 1211”[3]
Kütüphane binası halen Yazma Eserler Kurumu’na bağlı olarak kullanılmaya devam etmektedir. Kütüphanede Râşid Efendi’nin koleksiyonundan başka Kayseri’nin çeşitli kütüphanelerinden buraya getirilmiş yazma ve basma kitaplar bulunmaktadır.
Kabri
Mehmed Râşid Efendi kısa süreli bir rahatsızlık devresinden sonra İstanbul’da vefat ederek Bayezid Camii haziresine defnedilmiştir.
Hazirede Reşid Paşa Türbesi ile dışarı bakan çeşme arasında yer alan mezar kitabesindeki reisülküttaplara mahsus bir serpuşun evvelce kırıldığı anlaşılmaktadır. Kitabe celi sülüs hatlı olup şu ibareler bulunmaktadır;
هو الباقی
رئیس الكتّاب ایكن رحلت دار بقا ایدن مرحوم ومغفور له محمد راشد افندی روحیچون الفاتحه
سنە ١٢١٢ فی ١٥ (رمضا)ن
Hüve’l-Bâkî
Reisü’l-küttâb iken rıhlet-i dâr-ı bekâ eden merhûm ve mağfurun leh Mehmed Râşid Efendi rûhiçün el-Fâtiha
[1] Akbulut, Ali Rıza, Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesindeki Türkçe, Farsça, Arabça Yazmalar Kataloğu, Kayseri 1982.
[2] Erünsal, İsmail, “Râşid Efendi Kütüphanesi” DİA, XXXIV. s. 462-463, 2007 İstanbul.
[3] Tercümesi: Bu kitabı Cafer Fevzi oğlu Mehmed Râşid, kütüphanesinden çıkarılmamak üzere Cenâb-ı Hakk’ın rızasına erişmek maksadıyla vakfetti. Kendisi, anne ve babası bağışlansın.