Müntesibi olmakla iftihar ettiğimiz İslam dini; bir şahsın, ailenin, grubun ya da toplumun menfaatini gaye edinmemiş; bilakis bütün insanlığın hem bu dünya hem de Ahiret saadetini amaç edinmiştir. Dinimiz bütün Müslümanlara, bir yandan İslam’la şereflenememiş kimselere tebliğ vazifesini vermiş, diğer yandan da Müslümanlara ve gayrimüslimlere nasıl davranılması gerektiğini öğretmiştir. Bu davranış eğitimi sayesinde Allah’ın emirlerine göre yaşayan mutlu ve huzurlu bir toplum oluşturulması hedeflenmiştir. Buna göre herkes İslam’ın verdiği ölçülerle kendi görevini yaptığında, toplum ideal bir cemiyet haline gelecektir.
Dinimizin emirlerini bize tebliğ eden Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem efendimiz pek çok hadisinde Müslümanların toplum hayatında birbirlerine karşı bazı vazifelerinin olduğunu haber vermiştir. Bazı rivayetler Müslümanların yapmaları gereken davranışları öğretirken bir kısmı ise kaçınılması zorunlu olan fiilleri bildirmiştir. Yapılması emredilen hususlar pek çok yazıda zikredildiği için biz burada kaçınılması gerekenleri hadisler ışığında hatırlatmaya çalışacağız.
Abdulah b. Ömer radıyallahu anhümâ’dan rivayet edildiğine göre, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Müslüman, müslümanın kardeşidir. Ona zulmetmez, haksızlık yapmaz, onu düşmana teslim etmez…”[1]
Hadis-i şerîfte, ayette de belirtildiği gibi[2] Müslümanların kardeş oldukları vurgulanmış, peşinden de kardeşler arasında yaşanmaması gereken şeyler sıralanmıştır. Bunlar; bir insanın “kardeşine karşı yapmaması gereken şeyleri işlemesi” olarak tarif edilen zulüm ve onu “düşmana teslim etmek”tir.
Bir başka hadiste Ebû Hüreyre radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Müslüman müslümanın kardeşidir. Ona hıyânet etmez, yalan söylemez ve yardımı terketmez. Her müslümanın, diğer müslümana ırzı, malı ve kanı haramdır. (Eliyle kalbini göstererek) takvâ buradadır. Bir kimseye şer olarak müslüman kardeşini hor ve hakir görmesi yeter.”[3]
Bu hadiste de kardeşliklerine vurgu yapılan Müslümanların, kaçınacakları şeylerin; emanet duygusunun zıddı olarak belirtilen “hıyanet”, münafıkların özelliklerinden biri olarak tavsif edilen “yalan”; ve ihtiyacı olduğunda kardeşinden “yardım elini esirgemesi” olduğu haber verilmiştir. İslam’ın en temel hedeflerinden kabul edilen “can”, “mal” ve “namus” hürriyeti bu hadis-i şerifte de zarar verilmesi haram olan konulardan kabul edilmiştir. Hadiste bildirildiğine göre, kibirden dolayı karşısındakini hakîr ve değersiz görmesi bir insanın günahkâr olması için kafîdir.
Bir başka hadis-i şerifte ise Ebû Hüreyre radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur:
“Birbirinizle hasetleşmeyiniz. Almayacağınız bir malın fiyatını müşteri kızıştırmak için artırmayınız. Birbirinize kin ve nefret beslemeyiniz. Birbirinize darılıp yüz çevirmeyiniz. Birinizin satışı üzerine başka biriniz satış yapmasın…”[4]
Ateşin kuru odunları yaktığı gibi insanın bütün sevabını yakacak bir amel olarak zikredilen[5] haset; bir Müslümanın aldanarak fazla para ödemesine sebep olan “fiyat kızıştırma”; dinimizin hedeflerinden olan “İslam kardeşliği”ni kökünden baltalayacak olan “kin ve nefret duygusu” ile “daimi küslük”, hadiste Müslümanlar arasında yasaklanan davranışlar arasında yer almaktadır. Alış-verişte yasaklanan davranışlardan biri de alıcı/satıcı arasında husûmete sebep olabileceği için bitmiş bir satış işleminden sonra taraflardan birine “aynı malı daha ucuza verme” veya “daha iyi malı aynı fiyata verme” gibi bir vaadle aralarındaki mukaveleyi bozdurma teşebbüsüdür.
Yukarıdaki hadislerde zikredilenler bir araya getirilecek olursa Müslümanların şu davranışlardan uzak durmaları gerekmektedir.
- Zulüm, 2. haksızlık, 3. Kardeşini düşmana teslim etme, 4. Hıyanet, 5. Yalan, 6. Kardeşi muhtaçken onu yardımsız bırakması, 7. Namusa saldırı, 8. Mala saldırı, 9. Cana saldırı, 10. Kardeşini hor ve hakir görmesi, 11. Hased etmesi, 12. Almayacağı bir malın fiyatını artırması, 13. Kin gütmesi, 14. Kardeşiyle daimi olarak küs kalması, 15. Kardeşinin yaptığı bir alış-verişi kendi faydası için bozmaya kalkışması.
Rabbim, cümlemizi emirlerine uyan, yasaklarından kaçınan kullarından eylesin.
[1] Buhârî, Mezâlim 3; Müslim, Birr 58.
[2] Hucurât, 10.
[3] Tirmizî, Birr, 18.
[4] Müslim, Birr 32; Buhârî, Edeb 57.
[5] Ebû Dâvûd, Edeb 44.